Badanie lekarskie do pracy – wzór i najważniejsze informacje o badaniach pracowniczych

Pracodawca zatrudniający pracowników na podstawie umowy o pracę ma bezwzględny obowiązek kierowania ich na badania lekarskie, które określą, czy nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Wszystkie badania profilaktyczne pracowników możemy podzielić na cztery grupy:

• badania wstępne

• badania okresowe

• badania kontrolne

• badania końcowe

Przepisy dotyczące obowiązkowych badań lekarskich pracowników są nieodłącznym elementem prawa pracy, regulującym m.in. częstotliwość i zakres przeprowadzanych badań. Niniejszy artykuł przedstawia wszystkie niezbędne informacje na temat badań lekarskich, obowiązków pracodawcy i pracownika oraz konsekwencje ich naruszenia.

>> Przetestuj bezpłatnie system kadrowo – płacowy

Pobierz wzór skierowania na badanie lekarskie

Polecamy również pobranie całej paczki aktualnych dokumentów potrzebnych do zatrudnienia pracownika.

Badania lekarskie pracowników a Kodeks pracy

Obowiązki pracodawcy i pracownika związane z badaniami lekarskimi do pracy wynikają z przepisów zawartych w art. 207, 229 oraz art. 211 Kodeksu pracy.

Pierwszy z tych artykułów precyzuje podstawowe obowiązki pracodawcy i nakłada na niego odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa, oraz ochrony zdrowia pracowników.

Zgodnie z art. 229 § 4 k.p. pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie.

Zgodnie z art. 211 Kodeksu Pracy, pracownik również ponosi odpowiedzialność i jest zobowiązany poddać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich.

Badania wstępne przed przystąpieniem do pracy

Przed dopuszczeniem pracownika, który ma być zatrudniony na podstawie umowy o pracę, pracodawca zobowiązany jest skierować go na badania wstępne. Regulacje dotyczące badań wstępnych zostały określone w art. 229 kodeksu pracy.

Wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy;

• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. 

Pracodawca nie musi kierować na badania wstępne osoby, która ma być przyjęta ponownie do pracy u tego samego pracodawcy, oraz na to samo stanowisko, lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą. Obowiązek nie powstaje też, gdy osoba ma być przyjęta do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiada aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy (z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych).

Kto wystawia skierowanie na wstępne badania lekarskie pracowników?

Wstępne badania lekarskie pracownik może wykonać po otrzymaniu od pracodawcy skierowania na badanie. Pracodawca zobowiązany jest wystawić skierowanie w co najmniej w dwóch egzemplarzach: jeden dla pracownika, a drugi dla lekarza medycyny pracy. W skierowaniu na badania lekarskie pracodawca musi wskazać następujące elementy: 

• datę i miejsce wystawienia skierowania, 

• rodzaj badań,

• nazwę pracodawcy oraz numer NIP,

• dane pracownika, jego nr PESEL, a w przypadku jego braku – rodzaj, serię i numer innego dokumentu potwierdzającego tożsamość, 

• stanowisko pracy, 

• informację dotyczące wystąpienia czynników szkodliwych lub uciążliwych. 

W przypadku kierowania pracownika na badania wstępne, pracodawca powinien podpisać z nim umowę, skierować go na badania lekarskie i dopilnować aby badania zostały wykonane przed przystąpieniem pracownika do pracy.

Każda ze stron stosunku pracy powinna pamiętać, iż zgodnie z art. 229 § 6 kp wszystkie koszty związane z badaniami lekarskimi zobowiązany jest pokryć pracodawca.
Po przeprowadzeniu badań lekarskich lekarz medycyny pracy wydaje orzeczenie lekarskie w dwóch egzemplarzach – jeden dla pracownika, a drugi dla pracodawcy. Pracodawca zobowiązany jest, aby przechowywać orzeczenie lekarskie jak i skierowanie na badania w aktach osobowych pracownika. Orzeczenie lekarskie powinno określać przeciwwskazania lub brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku oraz datę ważności orzeczenia.

Okresowe badania lekarskie

Jak już wspomnieliśmy wyżej, badanie wstępne pracownika kończy się wydaniem orzeczenia z określoną datą jego ważności. Przed zakończeniem tego terminu ważności, aby kontynuować pracę, pracownik jest zobowiązany do wykonania nowych badań okresowych. Okresowe badanie lekarskie jest wykonywane na zlecenie pracodawcy i to on jest odpowiedzialny za dopilnowanie terminów i skierowanie pracownika na kolejne badanie. Skierowanie, tak samo jak i w przypadku badań wstępnych, pracodawca powinien wydać pracownikowi w dwóch egzemplarzach, a jeden powinien przechowywać w aktach osobowych w części B.

Termin pierwszego badania okresowego jak i kolejnych jest ustalany każdorazowo indywidualnie przez lekarza medycyny pracy. Na okres ważności orzeczenia lekarskiego będą miały wpływ warunki pracy oraz stan zdrowia pracownika. 

Badania kontrolne pracownika

Badania kontrolne stanowią oddzielny rodzaj badań, które należy wykonywać w przypadku niezdolności do pracy pracownika, która powstała z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni. Badanie kontrolne ma na celu sprawdzenie, czy pracownik jest w stanie bezpiecznie kontynuować wykonywanie swoich obowiązków pracowniczych.

Tak samo jak w przypadku innych badań, pracodawca jest zobowiązany wydać pracownikowi skierowanie na badanie lekarskie i przechowywać go razem z orzeczeniem lekarskim w aktach osobowych pracownika. Koszty takich badań spoczywają na pracodawcy.

Pracownik może wrócić do wykonywania prac tylko po wydaniu orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwskazań do kontynuowania pracy. Pracodawca musi wiedzieć, że w przypadku, gdy nie skieruje on pracownika na badania kontrolne lub pracownik odmówi ich wykonania, to pracownik taki nie będzie mógł świadczyć pracy. Zgodnie z art. 108 Kodeksu Pracy w sytuacji gdy pracownik odmawia wykonania badań kontrolnych, pracodawca może ukarać go karą pieniężną. Natomiast gdy sam pracodawca nie skieruje pracownika na badania kontrolne i dopuści taką osobę do pracy – Państwowa Inspekcja Pracy może nałożyć na niego sankcję i ukarać karą grzywny. 

Badania końcowe

Badania końcowe, w odróżnieniu do wyżej przedstawionych rodzajów badań, nie są obowiązkowe i wykonywane są na wniosek pracownika. Zgodnie z art. 229 § 5 k.p. w sytuacji, gdy pracownik pracował w warunkach narażenia na działanie substancji lub czynników rakotwórczych, lub pyłów zwłókniających, po rozwiązaniu stosunku pracy może on wnioskować o przeprowadzenie takich badań. Badania lekarskie mają na celu ustalenie, czy pracownik cierpi na chorobę zawodową. Na wniosek pracownika, pracodawca zobowiązany jest skierować go na badania, a wydane orzeczenie musi przechowywać w aktach osobowych pracownika.

Czy na badania pracownicze przysługuje dzień wolny?

Pracodawca jak i pracownik muszą wiedzieć, że za badania lekarskie pracowników nie przysługuje dzień wolny. Zgodnie z art. 229 § 3 k.p. okresowe lub kontrolne badania lekarskie powinny odbywać się w godzinach pracy i za ten czas pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Po wykonaniu badań lekarskich, jeżeli badania te wykonywane w godzinach pracy, pracownik zobowiązany jest niezwłocznie powrócić do zakładu pracy.

Jeżeli badania robione były po godzinach lub w dni wolne od pracy, nie powinniśmy zaliczać ich do czasu pracy i pracownikowi nie przysługuje za ten okres wynagrodzenie. Koszty każdego badania lekarskiego pokrywa pracodawca. Dodatkowo, w przypadku badań okresowych i kontrolnych, pracodawca zobowiązany jest zwrócić pracownikowi także koszty przejazdu na badania.

Konsekwencje braku aktualnych badań lekarskich

Jak już wspominaliśmy na wstępie, zgodnie z Kodeksem Pracy za wykonanie badań lekarskich odpowiedzialny jest zarówno pracodawca jak i pracownik. Pracownik, który odmawia lub zwleka z wykonaniem badania, na które skierował go pracodawca, naraża się na rozwiązanie umowy bez zachowania terminu wypowiedzenia. Zgodnie z art. 108, pracodawca w przypadku zwłoki lub odmowy wykonania badania może stosować w stosunku do pracownika karę porządkową:  upomnienie, naganę lub karę pieniężną.  W przypadku braku aktualnego orzeczenia lekarskiego pracownik traci prawo do wynagrodzenia. 

Jeżeli pracodawca dopuści pracownika bez ważnego orzeczenia lekarskiego do pracy, to zgodnie z art. 283 § 3 k.p. popełnia wykroczenia i podlega karze grzywny, której wysokość może wynosić od 1000 do 3000 zł.  

Szczegółowy tryb i zakres przeprowadzania badań profilaktycznych określone zostały w rozporządzeniu w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.

Skierowanie na badanie lekarskie w systemie HR

Jeśli korzystasz z systemu kadrowego HRappka, jednym kliknięciem wygenerujesz (również masowo!) zezwolenia podstawowe i inne dokumenty potrzebne do zatrudnienia, takie jak skierowanie na badania lekarskie dla pracowników. Dodatkowo, dzięki automatycznym przypomnieniom, system sam poinformuje odpowiednio wcześniej o kończącym się terminie ważności badań. Sprawdź te i inne funkcjonalności, testując HRappkę 14 dni za darmo!

Zarządzanie procesami HR

• Rekrutacja i onboarding
• Legalizacja cudzoziemców
• Ewidencja czasu pracy i wnioski urlopowe
• Kadry i płace